ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ - ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 17

Το αντίστροφο της ψυχανάλυσης είναι η εξουσία, ο «λόγος του κυρίου» ως λογική μήτρα, όπως τον προσδιορίζει εδώ ο Ζακ Λακάν. Αποποιούμενος τη λειτουργία και την εξουσία του κυρίου, ο αναλυτής εγκαθίσταται στον ψυχαναλυτικό λόγο υπό την ιδιότητα του αντικειμένου α. Ας μην περιμένουμε ωστόσο ένα πολιτικό κήρυγμα στον απόηχο του Μάη του ’68. Επισημαίνοντας την προϊούσα μετάλλαξη της εξουσίας, που οργανώνεται πλέον από τη δεσπόζουσα λειτουργία της γνώσης σε απόλυτη σύμπνοια με τον λόγο του καπιταλιστή, ο Λακάν εγκαλεί την εξεγερμένη φοιτητική νεολαία για τις αυταπάτες της και την προτρέπει να αναρωτηθεί πρωτίστως για την ομόλογη θέση που της επιφυλάσσει ο λόγος του πανεπιστημίου μέσα στο σύστημα εξαγωγής της υπεραξίας.
Η ανατρεπτικότητα του σεμιναρίου πλήττει όμως απελευθερωτικά και την ίδια την ψυχανάλυση. Ο Λακάν, όπως υπογραμμίζει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ, την υποβάλλει σ’ ένα «ξεγύμνωμα», που παίρνει τη μορφή μιας ριζικής κριτικής των πατροκεντρικών εμμονών του ιδρυτή της. Το Οιδιπόδειο, εμβληματικός πυλώνας του φροϊδικού καθεστώτος της πατρικής λειτουργίας, αποκαθηλώνεται και αποκρυπτογραφείται σαν ένα «όνειρο του Φρόιντ». Ο Μωυσής του καθώς και το Τοτέμ και ταμπού έχουν την ίδια τύχη. Όλες αυτές οι θεωρίες, λέει ο Λακάν, δεν είναι παρά άμυνες απέναντι στην αλήθεια ότι ο πατέρας είναι ευνουχισμένος, ανήμπορος - επικυρώνοντας έτσι προφητικά τη σύγχρονη παρακμή του.
Παράλληλα, ο Λακάν καινοτομεί προβαίνοντας σε μια ρηξικέλευθη ανασύνταξη προγενέστερων θέσεών του: η επανάληψη παύει να ταυτίζεται με την «εμμονή» επιστροφής του απωθημένου και συνάπτεται πρωτογενώς με την εμμονή της απόλαυσης μέσω του «εναδικού χαρακτηριστικού»· το σημαίνον δεν εκτοπίζει πλέον την απόλαυση από το συμβολικό, την εισάγει· η γνώση ως σημαίνουσα άρθρωση προάγεται σε μέσον της απόλαυσης· η χαμένη απόλαυση αντισταθμίζεται από την «υπεραπόλαυση»· τα προνόμια της αλήθειας ως εκκάλυψης περιστέλλονται δραστικά προς όφελος της λογικής τυποποίησής της και υπογραμμίζεται η «ανημποριά» της.
Μεθοδικά κατασκευασμένοι στο σεμινάριο, οι τέσσερις λόγοι -του κυρίου, της υστερικής, του πανεπιστημίου, του αναλυτή- συνθέτουν ένα μοναδικό εργαλείο πρόσβασης σε ποικίλα κοινωνικά και κλινικά φαινόμενα. Αποτελούν δομικούς τύπους εκφοράς και μήτρες μορφοποίησης του κοινωνικού δεσμού. Λειτουργούν επίσης ως άξονες ανασύνταξης της κλινικής, ειδικότερα της υστερίας.
Τέλος, ο Λακάν υπενθυμίζει ότι ζούμε στον κόσμο της «αληθόσφαιρας», όπου η εγχειρηματικότητα της επιστήμης, σε συνέργεια με τον λόγο του καπιταλιστή, μεταμορφώνει ραγδαία τον κόσμο και διαχέει στο κοινωνικό πεδίο πάσης φύσεως γκάτζετ που επέχουν θέση προκατασκευασμένων και εμπορεύσιμων αντικειμένων υπεραπόλαυσης. Σε αυτό το πλαίσιο, σκιαγραφεί επίσης την κυοφορούμενη εξάπλωση των διακρίσεων, με αιχμή τον ρατσισμό, και τον πολλαπλασιασμό των κοινωνικών αδιεξόδων. Πρόκειται για προφητικές και δραματικά επίκαιρες αναλύσεις.